Polstra beschuit

Dirk Lont, zoon van Cornelis (Kees) en Jellie Lont-Dekker, doet onderzoek naar de beschuitfabriek en twee woningen aan de Tijnjedijk 74, 76 en 78 in Huizum, die zijn vader halverwege de jaren '50  kocht van de Fa. Polstra en enkele jaren later weer verkocht, waarna hij de bakkerij en winkel in Bergum begon. Het onderzoek is nog niet afgerond. Ter ondersteuning heb ik (YL) wat aktes en andere informatie opgezocht, die ik hier plaats, zodat zij beschikbaar zijn voor verder onderzoek. 

Op 26 april 2024 heb ik (YL) de aktes ingezien bij Tresoar in Leeuwarden: (1) HYP4 deel 2497/149 aankoopakte B. Polstra aan C. Lont uit 1953: (2) HYP4 deel 2598/128 verkoopakte C. Lont aan Tieks uit 1957; (3) dossier Polstra 12638 Kamer van Koophandel. 

Enkele bevindingen

(1) Cornelis Lont koopt in 1953 de beschuitfabriek en twee woonhuizen van Beert Polstra, zijn zoon en twee schoonzoons. Vrouwen zijn in die tijd nog niet handelingsbekwaam en er zijn ook nog twee jongere kinderen: die doen niet mee. De vrouw van Beert is twee jaar eerder, in 1951, overleden. Naast zijn erfdeel krijgt hij bij legaat van zijn vrouw het vruchtgebruik (levenslang of tot eventueel hertrouwen). De verkoop beslaat naast het onroerend goed (grond, fabriek, twee woningen) ook de goodwill van het bedrijf en de inventaris (kantoor en bakkerij), inclusief een 'opbolmachine'. Totale koopprijs ƒ 40.000. In één van de twee gekochte woningen gaat Cornelis Lont met zijn gezin wonen wonen, in de ander is kennelijk Beert Polstra zelf blijven wonen, want hij wordt in de verkoopakte van 1957 weer genoemd op datzelfde adres. Het overlijden van zijn vrouw en zijn leeftijd, 56 jaar, kunnen de aanleiding zijn geweest om te stoppen met het bedrijf. Hij heeft het onroerend goed in eigendom verkregen door ruiling en overdracht (koop) in 1937 en door stichting (nieuwbouw). (De aktes uit 1937 kunnen desgewenst ook nog worden opgevraagd.)

(2) Cornelis Lont (bakker, wonende Tsjibbe Geartsstrjitte 2, Bergum) verkoopt de beschuitfabriek etc. op 3 juni 1957 aan Hendrikus Marinus Tieks, electro-technicus, Verlengde Schrans 30, Leeuwarden, weduwnaar van Trijntje Terpstra en eerder van Rinske Zandstra. Koopprijs €45.000. Het is opvallend dat aan de koper een bewindvoerster is toegevoegd wegens aan hem verleende surséance van betaling. Je zou verwachten dat een verkoper in financiële moeilijkheden verkeert en daarom moet verkopen, maar hier is het de koper. Koper Tieks huurt het onroerend goed sinds 19 augustus 1955 met het eerste recht van koop. Hij maakt nu van dat recht gebruik, met medewerking van de bewindvoerster. Huisnummer 74 wordt gehuurd door dhr Polstra voor ƒ6 per week, nr. 76 is de beschuitfabriek, nr. 78 is bewoond geweest door de verkoper, Cornelis Lont, en nu vrij en ontruimd. 

(3) Het dossier 12638 Polstra van de Kamer van Koophandel geeft niet veel informatie, maar vermeld wel diverse datums: (a) 8-11-1937 registratie van het bedrijf (eerste opgaaf); (b) 3-1-1944 ambtshalve wijziging van gemeente Huizum naar Leeuwarden; (c) 22-9-1953 opgaaf uittreding eigenaar en (d) opgaaf nieuwe eigenaar; (e) 13-8-1955 opgaaf opheffing bedrijf. 

Ad (a) per 1 november 1937 handelsnaam: B. Polstra; soort bedrijf: Beschuitfabriek; eigenaar: Beert Polstra, geboren 11-4-1887. 

Ad (c) "De eigenaar Beert Polstra is dd. 17 augustus 1953 als zodanig uitgetreden wegens overdracht der zaak aan de heer Cornelis Lont."

Ad (d) handelsnaam: "Beschuitfabriek Fa. Polstra"; 17-8-1953 voor rekening van de eigenaar: Cornelis Lont, A. Stellingwerfstraat 8, Leeuwarden, geboren 11-6-1922 te L. Vrouwenparochie, Gem. Het Bildt. 

Ad (e) "De onderneming is met ingang van 25 juli 1955 opgeheven."; ondertekend 15 augustus 1955 door C. Lont, Tijnjedijk 78, Huizum. 

Waarom Cornelis Lont het bedrijf opheft en met zijn gezin verhuist uit Leeuwarden blijkt niet uit dit dossier. Hij heft het bedrijf in augustus 1955 op, maar verkoopt het onroerend goed dus pas in juni 1957. Hij verhuurt woning op nr. 74 aan Beert Polstra en de woning op nr. 78 (waar het gezin Lont woonde) aan Tieks, aan wie hij het onroerend goed twee jaar later verkoopt. Wat er in de tussentijd met de fabriek is gebeurd (nr. 76) is mij niet duidelijk. 

Tieks verkoopt de panden aan Kats en die verkoopt het later aan de NV Ceehorn te Zaandam, ofwel Albert Heijn, die nu nog op deze locatie zit. 

Nieuwe vragen

Deze nieuwe informatie roept nieuwe vragen op. Waarom pas verkoop twee jaar na de verhuizing? Waarom eerst verhuur aan Tieks? Hoe kon hij onroerend goed kopen ondanks surseance van betaling? Uit de verkoopakte van 3 juni 1957 blijkt dat ook de fabriek werd verkocht. Dirk Lont herinnert zich de sloop van de fabriek toen zij er nog woonden, dus 1955 of eerder. Mogelijk is destijd alleen het binnenwerk gesloopt. Dan rijzen nieuwe vragen: wanneer was de volledige sloop en welke functie heeft de fabriek tot die tijd gehad? Hoe financierde Cornelis Lont de aankoop in 1953? Kreeg hij een onderhandse lening van zijn vader (Dirk Lont)? Wat was de reden van opheffing in 1955. Had hij een kat in de zak gekocht? 

Enkele opmerkingen voor de verdere zoektocht. Huurovereenkomsten worden niet in het kadaster geregistreerd en zullen dus moeilijk te vinden zijn. De archiefstukken kunnen aan een archiefinstelling als Tresoar (provincie) of HCL (gemeente) zijn aangeboden, maar dat hoeft niet. Archiefstukken zijn alleen terug te vinden als ze gecatalogiseerd zijn, dus je kunt met verschillende trefwoorden op internet en in catalogi zoeken. Antwoorden op de persoonlijke vragen zullen niet - of alleen bij toeval - in de officiële archieven terug te vinden zijn. Een surséance van betaling misschien wel, want dat is een rechterlijke uitspraak. Ook zijn de nazaten van Polstra en Tieks (*) te achterhalen en misschien hebben zij herinneringen of archieven. 

Al fantaserend: er kunnen allerlei redenen geweest zijn waarom Cornelis Lont weer van de beschuitfabriek af wilde. Ecconomische redenen (inderdaad een kat in de zak of hij kon onvoldoende omzet maken om de kosten te dekken), maar ook persoonlijke redenen. Om maar eens wat te noemen: verkoper en naamgever Beert Polstra woonde er nog, als huurder, en dat kan ook spanningen en onenigheid gegeven hebben. Het hoeft niet, maar zulke zaken kunnen een rol spelen. Misschien wilde hij graag weg (push) maar misschien ook was het aanbod en de kans in Bergum erg aantrekkelijk (pull). 

Dirk Czn Lont: Tieks woonde blijkens de akte van 3 juni 1957 op de Verlengde Schrans 30. Ik vermoed nu dat de huur van Tieks alleen de fabriek op nr 76 betrof en dat hij het hele spul (nrs 74-78) pas wilde kopen toen ons huis leegkwam. Wellicht om er zelf te gaan wonen of omdat de waarde van het geheel in zijn ogen hoger was. 

(*) Een paar links richting de families Polstra en Tiek: 

Leeuwarder Courant 11-10-2019 100-jarige mevrouw Jo Polstra-Swart 

Na de oorlog trouwde ze met Jan Polstra, telg uit de familie van de Polstra Beschuitfabriek in Huizum. "Die fabriek was groter dan Van der Meulen in Hallum en won veel prijzen, weet [Jo's dochter] Adriana. Jan werkte net als zijn broers in de fabriek, maar na de dood van zijn vader viel het familiebedrijf uiteen. 

Huis aan Huis 16-10-2019 Proosten op eeuwfeest. 

Fadebook 02-10-2021 Rouwadvertentie Johanna Metje Polstra-Swart (2021)

In de reacties op Facebook wordt de beschuitfabriek genoemd. 

Graftome.nl Henderikus Marinus Tieks (18-08-1891 - 23-11-1961)

'De Schrans, een historische beschrijving', van Johan Dalstra

Tieks wordt genoemd op p40. Foto "1931: Etalage electricien Tieks nr. 85"

In de tekst: "Hier zat later Tieks, een electricien. Drukkerij Victoria van T. van der Weij was de volgende (...)"
[Kleinzoon Tiede van der Weij is een aangetrouwde neef van mijn - YL]

Verder komt Tieks voor op p71, 73,  75, 77, 79: Adresboeken Schrans 1919, 1924, 1928, 1933, 1948 (bij HCL). 

De namen Polstra en Lont komen hierin niet voor. 

Dit is ook leuk om te lezen, de bakkers van Leeuwarden.

't Kleine Krantsje 30-07-1983 (p8)

"Allemaal bakkers aan de deur. Broodbezorgers gingen kriskras door de stad"

Bakker Lont aan de Auke Stellingwerfstraat wordt ook kort genoemd.